Làng nghề điêu khắc đá Bảo An

Về  Đồng Nai, nếu muốn tìm hiểu một làng nghề thủ công lâu đời nhất, bán lăng mộ đá hẳn bạn sẽ được giới thiệu đến làng đá mỹ nghệ Bảo An, một làng nghề truyền thống nằm cách thành phố Hồ Chí Minh gần 40km về phía Tây Nam thuộc địa phận phường Bảo An – thành phố Biên Hòa, với hơn 300 năm tồn tại và mẫu lan can đá đẹp nổi danh không chỉ trong nước mà còn cả ở nước ngoài…

Theo sử truyền, khoảng cuối thế kỷ XVII, từ chính sách khai khẩn đất hoang và mở rộng lãnh thổ về phía Nam của chúa Nguyễn,  di dân đi khai phá đã đến vùng đất Gia Định, Đồng Nai ngày nay. Cũng vào thời điểm này, “… Tháng 4 năm Kỷ Mùi (1679), Trần Thượng Xuyên và Dương Ngạn Địch, không chịu thuần phục nhà Thanh đã dẫn 3.000 quân và 50 chiếc thuyền, nhập cửa biển Tư Dung, xin định cư ở nước ta. Nhóm Long Môn của Dương Ngạn Địch theo Cửa Đại, Cửa Tiểu đến định cư tại Mỹ Tho; Nhóm Cao, Lôi, Liêm của Trần Thượng Xuyên giá cuốn thư đá theo cửa biển Cần Giờ đến sinh sống ở xứ Bàn Lân (Biên Hòa ngày nay).” (Theo Gia Định thành thông chí – Trịnh Hoài Đức)

Khi dừng chân ở xứ Bàn Lân, nhóm Trần Thượng Xuyên đã đến Cù lao Phố khai hoang lập nghiệp, xây dựng phố xá, phát triển nơi đây thành một thương cảng sầm uất vào bậc nhất xứ Đàng Trong. Trong nhóm này có cả báo giá lăng mộ đá những người nước Sùng Chính (là một nước chư hầu thời cổ đại ở phía Bắc Trung Quốc bị đày đến Quảng Đông). Những người Sùng Chính này trong khi chào hỏi thường sử dụng từ “hé oa”  tương đương với từ “dạ” trong tiếng Việt – có lẽ vì thế mà nhiều người Việt đã quen miệng gọi họ là người “Hẹ” chăng?

Người Hẹ vốn có nghề làm đá ở chính quốc nên sau một thời gian định cư ở Cù lao Phố, họ đã di chuyển đến khu vực Bảo An – nơi có nguồn nguyên liệu đá xanh dồi dào, chất lượng tốt và cũng dễ khai thác. Tại đây, những người Hẹ đã phát triển nghề đá của cố hương, mộ đá ninh vân hình thành nên làng nghề điêu khắc đá Bửu Long. Bên cạnh đó, một số nghề khác cũng được phát triển như điêu khắc lăng mộ đá.

Bàn về sự phát triển của thương cảng Cù Lao, sách Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức đã ghi: “Ở đầu phía Tây Cù lao đại phố, lúc đầu khai thác, tướng quân Trần Thượng Xuyên chiêu tập người buôn nước Tàu đến kiến thiết phố xá, mái ngói tường vôi, lầu cao quán rộng, dọc theo bờ sông liền lạc tới năm dặm, giá mộ đá xanh chia vạch ba đường phố, đường phố lớn lót đá trắng, đường phố ngang lót đá ong, đường phố nhỏ lót gạch xanh, đường rộng bằng thẳng…”  Dĩ nhiên, cư dân của làng đá Bửu Long chính là những người đã đục đá lát đường cho Nông Nại đại phố. Cùng với sự phát triển của thương cảng Cù lao Phố, các sản phẩm nghề đá cũng dần được nhiều người biết đến.